O ESK

Europejska Stolica Kultury to jeden z największych programów Unii Europejskiej odnoszących się do kultury. Tytuł ten przyznawany jest od 1985 roku (początkowo laureat zostawał Europejskim Miastem Kultury). ESK sprawia, że kultura – ten kluczowy składnik życia europejskich miast – przy unijnym wsparciu staje się całorocznym świętem.

Każdego roku program ESK celebruje bogate dziedzictwo kulturowe Europy, przybliżając historię, życie kulturalne i spuściznę artystyczną poszczególnych miast i regionów. Jest też okazją do rozwoju miasta i regionu przez działania w sferze kultury.

W 2024 roku w centrum uwagi znajdą się Bad Ischl w Austrii, Bodø w Norwegii i Tartu w Estonii. Europejskie Stolice Kultury nie muszą być dużymi, ruchliwymi miastami – w tym roku tytuł otrzymały trzy najmniejsze miejscowości w historii programu.

W roku 2029 Europejską Stolicą Kultury zostanie jedno miasto polskie i jedno szwedzkie. Dotychczas tylko dwa polskie miasta świętowały zdobycie tytułu: Kraków w 2000 roku oraz Wrocław w 2016 roku.

W wyzwaniach, przed którymi stoi dziś Bielsko-Biała, w dużej mierze odbija się sytuacja zglobalizowanego świata. Program artystyczny Miasta Splotów zwraca więc uwagę na najważniejsze dla Europy i Bielska-Białej tematy. Chcemy wdrażać nowe rozwiązania, wspólnie się uczyć, dzielić się dobrymi praktykami, tworząc miasto naszych aspiracji.

Chcemy, aby w Bielsku-Białej doświadczali spokoju i czuli się bezpiecznie WSZYSCY – bez względu na wiek, pochodzenie, poglądy czy orientację seksualną. Abyśmy dzięki empatii kształtowanej przez kulturę i sztukę wzmacniali szacunek do siebie nawzajem, budowali kapitał społeczny oparty na więziach zaufania i współpracy.

To dla nas niezwykła szansa - zarówno na celebrowanie sztuki w mieście, jak i wykorzystanie kultury jako narzędzia rozwoju społecznego.

Przyznanie Bielsku-Białej tytułu Europejskiej Stolicy Kultury oznacza szereg trwałych korzyści dla miasta. Pozytywne skutki związanych z ESK działań odczujemy w obszarze kultury, edukacji, relacji społecznych i ekonomii; będą one dotyczyć także sfery materialnej.

Korzyści:

• wzmocnienie naszej tożsamości europejskiej opartej na wspólnych wartościach i podobieństwie wyzwań, przed którymi stają dziś mieszkańcy Europy;
• budowanie w projektach międzynarodowych trwałych relacji, które umożliwią wymianę doświadczeń i dobrych praktyk;
• inspirowanie lokalnych twórców do śmiałych, innowacyjnych działań i udziału w międzynarodowych projektach;
• ożywienie opustoszałych przestrzeni w mieście dzięki sztuce oraz nowoczesnym technologiom, nadanie im nowych funkcji społecznych;
• zwiększenie przyjazności i atrakcyjności miasta dla dzieci i młodzieży;
• udostępnienie przestrzeni publicznej wszystkim, w tym osobom ze specjalnymi potrzebami;
• otoczenie troską przestrzeni zielonych oraz rzeki dzięki trwałym rozwiązaniom ekologicznym i retencji wody;
• nowe obiekty kultury, nowe rozwiązania transportowe, zielona infrastruktura - nowy Teatr Lalek Banialuka z zieloną biblioteką, Pedanteria - centrum rozwoju branży muzycznej i designu, zielony dach na Galerii Bielskiej BWA, naturalistyczny park przy ul. Stawowej i nowa, urządzona zieleń w 18 miejscach, nowe tereny zielone, otwarcie dla wszystkich ogrodów pamięci na zabytkowych cmentarzach – ewangelickim i żydowskim;
• ograniczenie pozyskiwania drewna z lasów komunalnych dla utrzymania walorów krajobrazowych oraz terapeutycznych zieleni, zakładanie ogrodów społecznych;
• bezpieczne i przyjazne przestrzenie w ciągu ul. 3 Maja oraz Beskidzki HUB – Centrum Innowacji Cyfrowych i Nowoczesnych Technologii w rewitalizowanych kortach tenisowych przy ul. Partyzantów
• Centrum Miłości do Gór w górnej stacji Kolei Linowej na Szyndzielnię, basen pływacki z centrum edukacyjnym o wodzie w centrum miasta i zespół stadionów w Wapienicy;
• duże inwestycje drogowe i transportowe – zrewitalizowana linia kolejowa do Cieszyna, północna obwodnica miasta i Zintegrowane Centrum Przesiadkowe;
• wsparcie dla sektorów artystycznych, w tym sztuk audiowizualnych, muzyki czy rzemiosła artystycznego;
• nowe kreatywne start-upy interdyscyplinarne i międzynarodowe;
• kształcenie rzemieślników, których brakuje na rynku;
• zmiany w systemie edukacyjnym miasta - lepsze przygotowanie do odbioru kultury na różnych poziomach.

Kultura ma być sposobem na zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz miasta i ma dać im poczucie sprawczości. Zaangażowanie w projekty kulturalne każdego pojedynczego mieszkańca stanie się remedium na osamotnienie, depresję czy wypalenie zawodowe, na palący problem kryzysu psychicznego, który dotyka dziś dzieci i młodzież.

ESK oznacza też pieniądze dla Bielska-Białej - Ministerstwo Kultury dało do zrozumienia, że miasto które zostanie Europejską Stolicą Kultury 2029, otrzyma 100.000.000 złotych na działania projektowe, można się też spodziewać funduszy z Unii Europejskiej i od sektora prywatnego. 

Oficjalny proces zabiegów o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury trwa dwa lata. W pierwszym roku stworzyliśmy podstawową ofertę – tzw. bidbook, w którym znalazły się odpowiedzi na najistotniejsze pytania: o wkład w strategię długoterminową rozwoju kultury w mieście, ofertę wydarzeń kulturalnych i artystycznych, o wymiar europejski, o zaangażowanie mieszkańców w tworzenie oferty, jej realizację i dotarcie z nią do nowej widowni, o kierownictwo – w tym możliwości finansowe i realizacyjne. Sześćdziesięciostronicowy bidbook złożyliśmy 15 września 2023 roku. Następnie zaprezentowaliśmy ofertę Bielska-Białej podczas spotkania i rozmowy z dwunastoma ekspertami (dwóch z Polski i dziesięciu z Europy). Po tym spotkaniu komisja ekspercka utworzyła listę miast, które przeszły do następnego etapu. Mocno wierzyliśmy, że znajdziemy się w tym gronie i tak się stało. Jesteśmy, wraz z Katowicami, Lublinem i Kołobrzegiem, w czwórce miast finalistów. Do połowy września 2024 r. przedstawimy komisji ostateczną wersję bidbooka liczącą 100 stron. W trakcie kolejnej prezentacji przed ekspertami finalnie powalczymy o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2029 roku.

Miasta, które złożyły deklaracje o przystąpieniu do konkursu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2029:
Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Kielce, Kołobrzeg, Lublin, Opole, Płock, Pszczyna, Rzeszów, Toruń. Do drugiego, finałowego etapu decyzją komisji eksperckiej przeszły: Bielsko-Biała, Katowice, Lublin i Kołobrzeg.

W historii Europejskich Stolic Kultury tytuł otrzymywały zarówno miasta dużo większe, jak i dużo mniejsze, niejednokrotnie liczące mniej niż 100 tysięcy mieszkańców. Do najmniejszych miast można zaliczyć austriackie Bad Ischl - poniżej 15 tys. mieszkańców, włoską Materę z 60 tysiącami mieszkańców czy niemiecki Weimar z liczbą ludności sięgającą 65 tys. Poza tym można zaobserwować trend, że to właśnie miasta mniejsze i średnie cieszą się większym uznaniem komisji eksperckiej.

Startujemy, bo wierzymy w zwycięstwo Bielska-Białej. Nawet jeśli nie wygramy, to z doświadczeń Żyliny i innych miast, które pomimo wysiłków nie otrzymały tytułu, wiemy, że sam proces starań ma duży wpływ na rozwój miasta i polepszenie jakości życia w nich. Udział w konkursie już na etapie przygotowywania pierwszego bidbooka pomógł nam lepiej poznać oczekiwania mieszkańców i zdiagnozować najważniejsze wyzwania w naszym mieście. Udało się zintegrować w tym celu środowiska artystyczne i instytucje kultury, odbyliśmy spotkania z przedstawicielami biznesu, mieszkańców ze szczególnymi potrzebami, grup wykluczonych. Takie spotkania będą kontynuowane. Mamy nadzieję, że młodzi, którzy włączyli się do rozmów, będą zdeterminowani do aktywnego współtworzenia DOBROSTANU w naszym mieście. Nawiązaliśmy kontakty międzynarodowe, które z pewnością chcemy podtrzymywać, uczestnicząc w projektach i programach międzynarodowych. W otwartym naborze pomysłów na projekty w ramach ESK wpłynęło ponad 100 zgłoszeń, prawie drugie tyle zgłosili członkowie Rady Programowej i Zespołu Zadaniowego - część pomysłów już teraz wdrażamy w formie prototypowej, inne chcemy zrealizować niezależnie od tego, czy zostaniemy Europejską Stolicą Kultury.

Udział w ESK generuje pewne koszty, ponieważ do przygotowania oferty potrzeba przeprowadzenia warsztatów, konsultacji, ekspertyz. Poza tym są to koszty tłumaczeń, promocji oraz koszty operacyjne. Jednakże wszystkie one są inwestycją w przyszłość, która zostanie w mieście – czy to w postaci know-how, czy konkretnych projektów. Z badań przeprowadzonych w innych stolicach kultury wynika, że średnio z jednej wydanej złotówki można spodziewać się przypływu ponad 4 zł z zewnątrz. Kiedy Wrocław był Europejską Stolicą Kultury, wydał na przestrzeni tego roku i okresu przygotowawczego 100 mln zł (duża część tej kwoty to inwestycja w infrastrukturę), a 186 mln pozyskał z zewnątrz. Do tego doszedł dochód wygenerowany przez osoby przyjeżdżające na zorganizowane wydarzenia.

Jednym z ważnych założeń konkursu Europejskiej Stolicy Kultury jest zaangażowanie mieszkańców, którzy współtworzą program i chcą zmieniać swoje miasto na lepsze. Nie chodzi tylko o artystów czy menedżerów kultury, ale o każdego z nas. Chcemy słuchać o potrzebach, rozmawiać i razem tworzyć scenariusze na dobrą przyszłość – czy to w kontekście wydarzeń kulturalnych, funkcjonujących instytucji, miejsc, komunikacji, czy elementów, których brak w kulturalnej panoramie Bielska-Białej. W dotychczasowych stolicach kultury widzimy wiele ciekawych projektów łączących sztukę z przyrodą, biznesem, nauką oraz sportem. Dlatego wachlarz naszych zainteresowań jest szeroki.
W pierwszym etapie starań odbyły się dwa otwarte nabory projektowe, ale w każdej chwili możesz się z nami skontaktować, podzielić pomysłem i zaproponować współpracę. Jeśli chcesz się włączyć w działania, napisz do nas: esk@bb2029.com. Biuro informacyjne znajduje się w Punkcie 11 na ul. 11 Listopada 24 w Bielsku-Białej (czynne od poniedziałku do piątku w godzinach 12.00-18.00), tel.: +48 506 210 636.