Beskidzki Kongres Kultury

Kultura ma niezwykle ważną rolę w procesie rozwoju nowoczesnego społeczeństwa i nie da się jej w tym zastąpić. Trzeba ją jednak kompleksowo wspierać. Wiemy, jak to zrobić.

Polska ma ogromny potencjał kulturalny. Drzemie on w artystach, pasjonatach, ludziach kultury, którzy tworzą instytucje różnych szczebli, zajmujące się tą dziedziną życia. To osoby, które zawodowo, ale nierzadko także poza swoimi codziennymi zajęciami zajmują się sprawami kultury. Wiedzą, że bez niej nowoczesne społeczeństwa nie są w stanie kompleksowo się rozwijać.

Czy to jednak oznacza, że kultura w Polsce ma się tak dobrze, że nie trzeba jej pomagać? Z pewnością nie. Ma swoje deficyty, nierzadko jest dotknięta niedociągnięciami organizacyjnymi i po prostu niedofinansowana.

Odpowiedzi na pytanie, jak systemowo pomóc polskiej kulturze, nie trzeba szukać daleko. Wypracowaliśmy je i spisaliśmy podczas Beskidzkiego Kongresu Kultury, który 21 i 22 marca 2024 roku odbywał się w Bielsku Białej i był jednym z elementów programu aplikacyjnego miasta o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2029 roku.

O kondycji i przyszłości kultury rozmawiało tutaj prawie 600 uczestników, zarówno twórców, naukowców, animatorów kultury, samorządowców, społeczników, jak i  pedagogów oraz uczniów. Dyskutowali o roli kultury w społeczeństwie, jej wpływie na budowanie tożsamości, skutecznych sposobach budowania partycypacji, możliwościach finansowania, a także kulturze jako źródle dobrostanu, co jest niezwykle istotną kwestią w realiach dzisiejszego świata.

Owocem dyskusji jest 10 postulatów, które przesłaliśmy już do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Co się w nich znalazło? Między innymi organizacja okrągłego stołu dla polskiej kultury, budowa systemu atrakcyjnej edukacji, umożliwienie samorządom lepszego finansowania instytucji kultury poprzez wzmocnienie ich dochodów czy stworzenie marki „Polska stolica kultury”, jako platformy pomagającej w wykorzystaniu projektów wypracowanych przez miasta biorące udział w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2029.

Oto pełna lista postulatów:

1. Wzmocnienie dialogu pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi działającymi w kulturze na rzecz wypracowania nowych form współpracy, komunikacji i systemu wsparcia. Taki „Okrągły stół dla kultury” stanowiłby forum dyskusji nad nowymi funkcjami i przestrzeniami w kulturze, także pomógłby w nowym zdefiniowaniu celów dla sektora celem pogłębienia integracji środowisk i eliminowania potencjalnych przestrzeni dla konfliktów oraz budowania „stref interesów” branżowych, organizacyjnych lub politycznych. Aby ta rozmowa była efektywna i miała faktyczny wpływ na wzrost kompetencji twórców, menadżerów i uczestników należy przeprowadzić pogłębioną diagnozę dostępu do kultury, zwłaszcza z pokazaniem  miejsc na mapie kraju gdzie jest on mocno utrudniony i określeniem przyczyn dlaczego tak się dzieje.
2. Wzmocnienie systemu edukacji do kultury, w szczególności w przestrzeni edukacji publicznej, w zakresie rozbudzania potrzeb uczestnictwa w kulturze, a także zdobywania kompetencji zarówno dla rozumienia jak i tworzenia treści kulturowych oraz zrozumienia znaczenia i wartości przestrzeni publicznej oraz wprowadzenie edukacji regionalnej jako przedmiotu obowiązkowego w podstawie programowej
   w formach atrakcyjnych i zrozumiałych dla współczesnego, młodego odbiorcy, pozwalających na zbudowanie osobistego poczucia tożsamości i związków
   z tzw. małą ojczyzną.
3. Przywrócenie jednostkom samorządu terytorialnego dochodów utraconych z tytułu obniżenia stawki podatku dochodowego dla osób fizycznych z 17 do 12 procent (bez rekompensaty), co spowodowało ograniczenie możliwości finansowania instytucji kultury, a tym wynagrodzeń dla pracowników oraz rozwoju projektów w dziedzinie kultury.
4. Stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego dla osób zajmujących się działalnością artystyczną niezatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
5. Stworzenie marki „Polska stolica kultury” jako możliwość wykorzystania
   i wdrożenia projektów wypracowanych przez miasta biorące udział w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2029. W celu uzyskania pozytywnego odbioru tego postulatu należy systemowo opracować listę celów do osiągnięcia uwzględniającą specyfikę i potencjał miast biorących udział w projekcie, określić kryteria i tryb wyboru, promować budowanie sieci współpracy międzysektorowej, wyznaczyć instytucje narodowe będące partnerami, ustalić sposoby i mechanizmy finansowania, promować trwałość zaproponowanych rozwiązań. Nie tworzyć kolejnego systemu uznaniowo-grantowego.
6. Poddanie ocenie efektywności, zmodyfikować lub zastąpić innymi rozwiązaniami organizacyjno-finansowymi system Programów Ministra. Przywrócić transparentność kryteriów oceny i rozstrzygnięć. Zbadać efektywność wsparcia projektów w stosunku do uzyskanych merytorycznych efektów. Zwiększyć nacisk
   na rozwijanie sieci współpracy w ramach dofinansowywanych projektów.
7. Poddanie ocenie listy instytucji współprowadzonych przez Ministra Kultury
   i Dziedzictwa Narodowego pod kątem ich faktycznego wkładu w budowanie potencjału kultury narodowej i oddziaływania ponadlokalnego. Poddanie pod dyskusję możliwość budowy innego systemu tworzenia listy instytucji kultury ważnych z punktu widzenia budowy kompetencji kulturowych na poziomie krajowym np. przyjąć, że oddziaływanie szersze niż lokalne mają instytucje artystyczne oraz wybrane muzea i określając stosowną proporcję współfinansować je z budżetu państwa. W sposób szczególny należałoby potraktować takie instytucje prowadzone przez miasta, ponieważ z reguły mają one zasięg większy niż miejski i obsługują również mieszkańców innych gmin i powiatów, które nie ponoszą kosztów utrzymania instytucji oraz nie dopłacają do biletów.
8. Zdefiniowanie na nowo roli instytucji kultury w kontekście zmieniającego się społeczeństwa kładąc nacisk na współtworzenie, budowanie widowni, sieciowanie, a także wprowadzić możliwość finasowania działalności instytucji kultury z innych działów klasyfikacji budżetowej oraz budżetów innych jednostek sektora finansów publicznych niż organizator, ze szczególnym uwzględnieniem sfery zdrowia psychicznego i profilaktyki prozdrowotnej, działań w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, ochrony środowiska i ekologii, właściwych postaw obywatelskich, edukacji publicznej zwłaszcza w zakresie edukacji do kultury, działań na rzecz integracji imigrantów itd., w celu budowania poczucia dobrostanu mieszkańców.
9. Przywrócenie możliwość dokonywania odpisów od podatku dla podmiotów gospodarczych na rzecz wspierania działalności instytucji kultury.
10. Podjęcie działań mających na celu zachowanie i wspieranie rozwoju rzemiosła,
    ze szczególnym uwzględnieniem rzemiosła artystycznego niezbędnego
    dla prawidłowego funkcjonowania instytucji kultury.